Հ. Թումանյանի հոդվածները. վերլուծություն
Ղազարոս Աղայան
(Քառասունամյակի օրը)
Այսօր գրական հաղթանակի և փառավոր հիշողությունների օրն է։ Քառասուն տարվա հիշողություններ, որ զարդարում են Ղ. Աղայանին։
Ես էլ, որպես նրա մոտիկներից մինը, ունեմ շատ ու շատ հիշողություններ նրա կյանքից, և հատկապես նրա կյանքի այն ծանր շրջանից, երբ որ նա Լիր թագավորի նման իր օրերի դեմ կարող էր որոտալ՝ ամոթ ձեզ, որ վեր եք կացել այսքան ծեր ու սպիտակ մի գլխի դեմ։
Բայց այդ հիշողություններն այժմ թողնելով, այսօր սիրելի
է ինձ հրճվանքով շեշտել նրա երկու բարձր հատկությունները։
Նա ունեցել է խոր հավատ ու հարգանք դեպի իր գրիչը, գրելը համարել է մի սրբազան արարողություն, գրիչ առնելիս կարողացել է վերանալ, և նրա բանաստեղծական աշխատանքն էլ եղել է միշտ վեհ, իդեալական, մաքուր, մանկական։
Նա երբեք ընկճված չի եղել հոգով և որտեղ հայտնվել է, իր հետ տարել է երիտասարդական թարմություն և բանաստեղծական ոգևորություն։ Նա ոգևորվել է ամեն բանով, ինչ որ լավն է, գեղեցիկ է։
Եվ նրա հրճվանքն ու զայրույթը միշտ եղել են անկեղծ, սրտալի։ Դրա համար էլ նրան շատ են սիրել, սիրել են նույնիսկ այնպիսի մարդիկ, որոնք երբևիցե սխալ են համարել նրան։
Սակայն, այսօր երբ պետք է փառաբանել նրա 40 տարվա գործքերն ու գրվածքները և նրանց վրա ուրախանալ, ես մի տարօրինակ վշտով ափսոսում եմ նրա այն գործքերն ու գրվածքները, որ մնացին անկատար։ Քանի–քանի անգամ նա ոգևորված պատմել է այդ գրելիքների մասին։ Երկար տարիներով սիրած–փայփայած հերոսներ ու գաղափարներ, միշտ պայծառ, միշտ բարի ու սիրուն…
Եվ մի՞թե բոլորը կմնան ծրագիրներ։
Վերլուծություն
Հովհաննես Թումանյանը իր այս հոդվածը նվիրել է Ղ. Աղայանի քառասուն ամյակին: Հոդվածից հասկանում ենք, որ նրանք բավականին մտերիմ են եղել և միմյանց հետ շատ հիշողություններ ունեն: Այստեղ Թումանյանը ներկայացնում է նրա եկու կարևորագույն արժեքների մասին: Առաջինն այն է, որ Աղայանը մեծ հարգանքով է ձեռքն առել գրիչը, գիրչը վերցնելիս վերանում էր , հայտնվում իր աշխարհում: Ասում է նրա աշխատանքները եղել են վեհ, իդեալական, մաքուր, մանկական: Ասում է նաև, որ նա իր ստեղծագործությունների մեջ երիտասարդական թարմություն և ոգևորվածություն էր ավելացնում և երբեք կեղծավոր չի եղել: Հրճվանքը, զայրույթը եղել են միշտ անկեղծ, դա է պատճառը, որ նրան ստեղծագործությունները շատ են սիրել, անգամ այն մարդիկ, ովքեր չէին ընդունում նրան:
Հայոց նոր գրականության հիսնամյակը
1858 թվականին Թիֆլիսում Ներսիսյան դպրոցի տպարանից դուրս եկավ աշխարհաբար մի գիրք «Վերք Հայաստանի, Ողբ Հայրենասերի» վերատառությամբ, շարադրություն Խաչատուր Աբովյանի։ Այս այն երջանիկ գիրքն է, որ հայոց նոր աշխարհիկ գրականության առաջին հիմնաքարն է ընդունված։ Եվ ահա այս տարի լրանում է այդ գրքի տպագրության — հայոց նոր գրականության սկզբնավորության հիսնամյակը։ Մի հոյակապ առիթ՝ մի մեծ համազգային տոն կազմելու, վերարծարծելու, կենդանացնելու շատ նվիրական զգացմունքներ ու գաղափարներ, որոնցով ոգևորվել է, այո՛, ժողովուրդը, և մի ընդհանուր հաշիվ տեսնելու այն գեղեցիկ երկերի ու գործերի, ինչ որ կարողացել է տալ հայի հանճարը էս հիսուն տարում։ Գուցե կարելի կլիներ և արժանավայել ձեռնարկություններով հավերժացնել հայ մտքի այդ տոնը — նորանոր ուսումնարաններ ու գրադարան-ընթերցարաններ բանալ, կենտրոնական համազգային գրադարան կամ թանգարան հաստատել, կամ հիմնել հայոց գրական ֆոնդը, նրանով միանգամ ընդմիշտ վերացնել ամեն մի գրողի հոբելյանին փող հանգանակելու սովորությունը և հոբելյանները վերածել զուտ գրական տոների։
Անշուշտ կլինեն և շատ ուրիշ ձեռնարկությունների առաջարկներ, գուցե և հարկավոր չի դատվիլ կամ գլուխ չի գալ այս ձեռնարկություններից ոչ մինը — այսուամենայնիվ պետք է կատարել այդ մեծ տոնը, որ ինքնըստինքյան կունենա բարոյական ահագին նշանակություն և համատարած հայ ժողովրդի ընդհանուր ոգևորության, լավագույն հիշողությունների ու պայծառ հույսերի օրը կլինի։ Այդ տեսակ օրեր շատ չեն լինում ժողովուրդների կյանքում։ Պետք է տոնել։
Վերլուծություն
«Հայոց նոր գրականության հիսնամյակը» վերնագրով Թումանյանը տոնում է հայոց նոր գրականության հիմնադրման հիսնամյակը: Ինչպես գիտենք՝ Խաչատուր Աբովյանն իր «Վերք Հայաստանի» ստեղծագործությունով հայ նոր գրականության սկիզբն ազդարարեց: Նա փոխեց ստեղծագործությունների թեման, հերոսին և լեզուն(աշխարհաբարից՝ քանաքեռի բարբառ): Թումանյանն այստեղ ասում է՝ այդ տեսակ օրեր շատ չեն լինում ժողովրդի կյանքում և պետք է տոնել: Աբովյանի ժամանակաշրջանում երիտասարդությունը հեռացել էր հայ գրականությունից, նախընտրում էր օտարագիրներին. յուրաքանչյուր ստեղծագործություն ուներ առասպելական հերոս, աշխարհաբարով էր գրված: Տասնիներորդ դարը կարող ենք համարել ոսկեդար, քանի որ ինչպես հինգերորդ դարում վերածնվեց հայ գրականությունը և ընթերցասերների թիվն ավելացավ, այդպես էլ Աբովյանական տարիներին: Այսպիսով, կարող ենք ասել, որ այդ օրը Թումանյանի համար շատ կարևոր և նշանակալից էր:
Comments
Post a Comment